นางสาวศิริรัตน์ สมกุล พระพุทธเจ้าหลวงเสด็จประพาสต้นกำแพงเพชร

[apairach]

การเสด็จประพาสต้น หมายถึง การเสด็จไม่เป็นทางการ ไม่โปรดให้จัดการรับเสด็จและทรงไม่มีท้องตราสั่งให้หัวเมืองจัดประทับแรม เมื่อพระองค์เสด็จไปถึงที่ใด พระองค์จะประทับพักผ่อนก็สุดแต่พระราชหฤทัย เป้าหมายของพระองค์ คงจะเสด็จไปดูทุกข์สุขของราษฎร
   ?เสด็จครั้งนี้ไม่ค่อยสนุก เพราะเขารู้ว่าฉันมา?พระพุทธเจ้าหลวงได้กล่าวไว้เมื่อครั้งเสด็จประพาสต้นมากำแพงเพชรเป็นครั้งที่๒ ตั้งแต่วันที่๒๗กรกฎาคม พ.ศ.๒๔๔๙ ถึงวันที่๒๗กรกฎาคม พ.ศ.๒๔๔๙
   เข้าอาณาเขตเมืองกำแพงเพชรเมื่อวันที่ ๑๘สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๔๙ ได้เสด็จประพาสเขาหน่อ พระพุทธเจ้าหลวงทรงบันทึกไว้ดังนี้ ?หน้าเขาทางไม่ชัน๒ทบ ก็ถึงถ้ำพระนอนในตรงหว่างทางที่ทบมีรูปปั้น เห็นจะเป็นปูนและละม้ายศิลาเป็นรูปโพธิสัตว์ซึ่งเขาสมมติกันว่าเป็นรูปพระสังข์ ถ้ำพระนอนก็เป็นเพิงผาตื้นคล้ายเทวดาเกาะสี่เกาะห้า พระนอนก็ไม่ใหญ่ไม่อัศจรรย์อะไร มีพระเล็กๆตั้งอยู่มาก? เป็นส่วนหนึ่งของพระราชนิพนธ์ เวลาต่อมาขบวนเรือจอดพักบริเวณใต้หาดแสนตอเมืองขาณุและทรงพักแรมที่เมืองขาณุ วันที่๑๘สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๔๙ พระวิเชียรพาคนผมแดงแห่งเมืองขาณุมาให้ดู มีลักษณะผมแดง ผมที่แดงนี้ส่วนมากได้เชื้อมาจากฝ่ายพ่อ ต้นตระกูลมากเวียงจันทร์ จากนั้นได้ออกเรือ พระพุทธเจ้าหลวงตั้งใจจะไปพักแรมที่  คลองขลุง แต่เห็นว่าเย็นแล้วจึงพักแรมที่ตำบลบางแขม วันที่๒๐สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๔๙ เรือออกประมาณ๓โมงเช้า ทำกับข้าวมาจนถึงที่ประทับ ขึ้นไปกินข้าวบนบกและถ่ายรูป ครั้นเวลาบ่าย๓โมง ลงเรือมาถึงวันนางร้าง พระพุทธเจ้าหลวงทรงปวดท้องถ่าย จะเข้าไปถ่ายในป่าแต่ก็มีแต่ทุ่งเลยไม่ได้ไปถ่าย จึงออกเดินเรือต่อ วันที่๒๑สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๔๙  เสด็จประทับแรมที่ท่าขี้เหล็ก  วันที่๒๒ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๔๙  เสด็จแวะวัดวังพระธาตุ ที่วังพระธาตุนี้เป็นชื่อของชาวเรือตั้ง วังไม่ได้แปลว่าบ้าน แต่แปลว่าห้วยน้ำ และมีพระธาตุตั้งอยู่ จึงเรียกว่าวัดวังพระธาตุ จากนั้นทรงเดินจากวังพระธาตุไปตามลำน้ำข้างเหนือทาง๒๖เส้น ถึงคูด้านใต้ของเมืองไตรตรึงษ์  มีราษฎรรอเข้าเฝ้าที่วัดชีนางเกา  ล่องเรือเมื่อเวลาใกล้พลบและได้ไปประทับแรมที่เมืองกำแพงเพชร  วันที่๒๔ สิงหาคม พ.ศ.๒๔๔๙  เสด็จประพาสเมืองกำแพงเพชรเก่ามีวัด  วิหารวัดพระแก้ว วัดพระแก้ว ก่อนกลับได้แวะถ่านรูป แล้วจึงไปเทวสถานเขาเรียกว่า ?พระอิศวร?ในวิหารโถงนี้มีพระนอนแล้วมีพระเจดีย์เล็กๆรายอยู่ที่ฐานชุกชีรอบที่หน้ากระดาษและที่บัลลังก์ เจดีย์เล็กๆนี้ทำเป็นซุ้มพระพุทธรูปเล็กๆเรียงตัดกันไปรอบๆ เขาปลูกพลับเพลาและประรำที่พักในที่นี้มีราษฎรมาประชุมอยู่เป็นอันมาก ราษฎรชาวกำแพงเพชรมารอรับเสด็จและได้ถ่ายรูปคนงามเมืองกำแพงเพชร ซึ้งได้สั่งให้เลือกหาไว้ก่อน เขาคัดเอาแต่ลูกผู้ดี ผู้หญิงเมืองนี้นับว่ารูปพรรณสัณฐานดีกว่าเมืองอื่นในภาคเหนือ  คนงามทั้ง๔ที่จะมาถ่ายรูปนั้น คือหวีด บุตรหลวงพิพิธอภัย อายุ๑๖ปี  ชื่อประคอง บุตรหลวงพิพิธอภัย อายุ๑๗ปี  ริ้ว ลูกพระพล  อายุ๑๗ปี  พิง ลูกพระยารามรณรงค์ อายุ๑๖ปี กลับออกจากวังแวะถ่ายรูปอีกหน่อยแล้วจึงไปเทวสถานที่เรียกว่าพระอิศวร แต่ที่แท้เห็นจะเป็นสถานที่เดียวรวมกัน  เสด็จประพาสต้นตอนเหนือเมืองกำแพงเพชร  วันที่๒๕ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๔๙ เสด็จประพาสคลองสวนหมาก  คลองสวนหมากนี้ตามลัทธิเก่าถือกันว่าเป็นที่ร้ายนัก  จะขึ้นสองต้องเมินหน้าไปเสียข้างฝั่งตะวันออก เพียงแต่ดูแลจะจับไข้  ความจริงนั้นเป็นที่มีไข้ชุมจริง  เพราะเป็นน้ำลงมาแต่ห้วยในป่าไม้  มีบ้านเรือนคนมากขึ้น  ความกลัวเกรงก็เสื่อมไป  ราษฎรและข้าราชการรอเข้าเฝ้าที่คลองสวนหมากหน้าบ้านพะโป้  พระพุทธเจ้าหลวงได้เสด็จไปบ้านพะโป้กระเหรี่ยงในบังคับอังกฤษ  เมียเป็นคนไทยชื่ออำแดงทองย้อย เป็นบุตรผู้ใหญ่บ้านวันและอำแดงไทย ตั้งบ้านเรือนติดกัน เมื่อขึ้นไปจึงถ่านรูปที่หน้าบ้านและได้พูดคุยเจรจาจากนั้นได้กินข้าวและล่องลงมาขึ้นที่วัดพระธาตุ  ซึ่งแต่เดิมเป็นเจดีย์อย่างเดียวกับที่วังพระธาตุ  พะโป้จึงได้มาปฏิสังขรณ์ต่อได้ยกฉัตรยอด  ซึ่งมาทำแต่เมืองมะแหม่งพึ่งแล้ว  แต่ฐานชุดชียังถือปูนไม่รอบพระเจดีย์ทั้งทาสีเหลืองมีลายปูนขาว แลดูในน้ำงามดี  ขณะเดียวกันชาวคลองสวนหมากรับเสด็จพระพุทธเจ้าหลวงที่วักพระบรมธาตุนครชุม  วันที่๒๖ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๔๙เสด็จถ่ายรูปคนตระกูลพระยากำแพงเพชรเก่า  เสด็จประพาสวัดเสด็จและวัดคูยางและเสด็จล่องจากกำแพงเพชร วันที่๒๗ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๔๙ ประทับแรมบ้านแดง เสด็จออกจากเมืองกำแพงเพชร







อ้างอิงเอกสาร
หนังสือเสด็จประพาสต้น ในวาระครบรอบ 100 ปี ในปีพุทธศักราช 2549  ทำโดยสภาวัฒนธรรมจังหวัดกำแพงเพชรร่วมกับสภาวัฒนธรรมตำบลนครชุม
    อาจารย์สันติ อภัยราช  ประธานสภาวัฒนธรรมจังหวัดกำแพงเพชร