จดหมายเหตุวัฒนธรรมกำแพงเพชร โดย อาจารย์สันติ อภัยราช

กำแพงเมืองกำแพงเพชรเคยเกือบจะถูกรื้อ เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๗๑
----------------------------------------------
          กำแพงเมืองกำแพงเพชร เคยจะถูกรื้อแล้วทำสนามกีฬาประจำจังหวัดกำแพงเพชร ปี พ.ศ.๒๔๗๑ สืบเนื่องมาจากเจ้ากรมอากาศยาน ได้ส่งนายทหารลงมาตรวจสอบพื้นที่เพื่อสร้างสนามกีฬาจังหวัดกำแพงเพชร ผู้ว่าราชการจังหวัด กรมการเมือง ผู้บังคับกองตำรวจภูธร ปลัดขวาอำเภอเมือง อักษรเลขของจังหวัด เห็นพร้อมกันว่าไม่มีที่อื่นจะดี และเหมาะสมกว่าพื้นที่บริเวณในเมืองกำแพงเพชร ด้วยเหตุผลที่ว่าเป็นที่ดอนน้ำไม่ท่วมทุกๆ ฤดู ถ้าได้พังกำแพงเมืองเก่าลงแล้วถมคูเมืองเสีย ก็จะใช้เป็นสนามกีฬาได้ดี ทั้งเป็นที่สะดวกในการคมนาคมด้วย ไม่เพียงแค่กำแพงเมือง คูเมือง เท่านั้นพระเจดีย์แลหลักเมืองขึ้นชื่อว่าเป็นโบราณวัตถุที่ขวางอยู่ด้วย ทางจังหวัดกำแพงเพชร สมุหะเทศาภิบาลสำเร็จราชการมณฑลนครสวรรค์ จึงได้ขอพระราชทานกราบทูลพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ สภานายกราชบัณฑิตยสภา ให้ทรงทราบ เพื่อขอพระราชทานพระดำริ การจะสมควรประการใด ในการรื้อกำแพงเมืองกำแพงเพชร คูเมืองกำแพงเพชร เพื่อสร้างเป็นสนาม กีฬาประจำจังหวัด
          นายกราชบัณฑิตยสภาประทับตามังกรคาบแก้วมาเป็นสำคัญ แจ้งมายังมหาอำมาตย์โทพระยามหินทรเดชานุวัตร สมุหเทศาภิบาลสำเร็จราชการมณฑลนครสวรรค์ คัดค้านห้ามปรามในนามของราชบัณฑิตยสภาอย่างแรงที่สุด และจะไม่ยอมอนุญาต ให้รื้อกำแพงเมืองกำแพงเพชร ที่เป็นสิ่งสำคัญอันนับว่าเป็นหลักฐานของโบราณคดีในประเทศสยามแห่งหนึ่ง ที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ และพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖ ได้ทรงพระราชนิพนธ์พรรณนาไว้ถี่ถ้วน โดยให้เหตุผลว่าสนามบินหรือสนามกีฬา อันปรารถนาจะให้มีขึ้นในเมืองกำแพงเพชร ที่อื่นจะเลือกหามีมากถมไป ขอให้หาที่อื่น และกำชับว่า ในบรรดาโบราณวัตถุ เช่น คูเมืองและกำแพงเมือง วัดบ้าง เทวะสถานในเมืองกำแพงเพชรก็ดี วัดในหมู่ใหญ่ข้างหลังก็ดี ขอให้รักษาไว้ อย่าให้รื้อทำลายด้วยประการอย่างใดอย่างหนึ่งเป็นอันขาด พร้อมด้วย กราบทูลสมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ เจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิต เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย ให้ห้ามปรามการรื้อทำลายโบราณวัตถุที่เมืองกำแพงเพชร ดังแจ้งอยู่ในสำเนาซึ่งส่งมาถวายเพื่อทราบไว้ในกระทรวงมหาดไทย
          ฉะนั้นจึงเป็นบุญกับชาวจังหวัดกำแพงเพชรที่เจ้านายหลายพระองค์ให้ความสำคัญกับโบราณวัตถุสถานในเมืองกำแพงเพชร เห็นได้ชัดเจนจากเรื่องการขอรื้อกำแพงเมืองกำแพงเพชร และห้ามปรามไม่ให้รื้อเป็นอันขาด นับเป็นพระเดชพระคุณล้นเกล้า ของเจ้านายทุกพระองค์ ที่จะคงไว้ซึ่งประวัติศาสตร์อันยาวนานแก่อนุชนสืบไป

อ้างอิง : หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. เอกสารกระทรวงศึกษาธิการ ศธ.๐๗๐๑.๗.๑/๔๕ เรื่องขอรื้อกำแพงเมืองจังหวัดกำแพงเพชร
             หอจดหมายเหตุแห่งชาติ.ภาพกำแพงเมืองกำแพงเพชร
เรียบเรียง/ค้นคว้า : นายยุทธนา ทองดี นักศึกษามหาวิทยาลัยศิลปากร