จดหมายเหตุวัฒนธรรมกำแพงเพชร โดย อาจารย์สันติ อภัยราช

กรุพระวัดนาควชิรโสภณ

วัดนาควชิรโสภณ เป็นวัดที่มีความงดงามพร้อมด้วยการออกแบบ และสถาปัตยกรรม ไม่ซ้ำกว่าวัดใดๆ ในเมืองกำแพงเพชร คือวัดช้าง หรือชื่อทางการว่าวัดนาควัชรโสภณ วัดช้างเป็นวัดเก่าแก่ ในสมัยสุโขทัย อยู่นอกเขตอรัญญิก ไม่ใช่วัดช้างรอบ
         ชื่อนาควัชรโสภณ มีน้อยคนนักที่จะเข้าใจว่า คำว่านาค นั้น หมายถึง ช้าง วัชร หมายถึงเพชร หรือสายฟ้า อาวุธแห่งพระอินทร์ โสภณ หมายถึงงาม ถ้าแปลตามตัว หมายถึง วัดที่มีช้างที่งดงามราวดั่งเพชร คนทั่วไปมักไปชมช้างกันที่วัดช้างรอบ ลืมไปว่า ช้างที่ วัดช้างนั้นงดงามยิ่งนัก
         วัดช้าง ตั้งอยู่นอกเมืองกำแพงเพชร ทางทิศเหนือ ลักษณะผังวัด เป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า หันหน้าไปทางทิศตะวันออก บริเวณวัดล้อมรอบด้วยคูน้ำ ด้านในคูน้ำมีกำแพงวัดก่อด้วยศิลาแลงอีกชั้นหนึ่ง สิ่งก่อสร้างสำคัญภายในวัด ประกอบด้วยวิหาร เจดีย์ประธานทรงระฆังสมัย สุโขทัย และเจดีย์รายอีก สามองค์ กำแพงแก้ว ก่อด้วยศิลาแลงเช่นเดียวกับกำแพงวัด สร้างรอบรอบเจดีย์ ประธาน แนวกำแพงแก้วด้านหน้าจะเชื่อมกับวิหารทั้งสองด้าน ส่วนหลังของวิหารจะอยู่ภายในกำแพงแก้ว พระอุโบสถจะอยู่นอกคูน้ำด้านทิศใต้ ปัจจุบันเหลือแต่ฐานก่อด้วยศิลาแลง
         ลักษณะวิหาร เป็นอาคารแบบตรีมุขแล้ต่อเติมเป็นจัตุรมุขในภายหลัง  มุขด้านหน้าทำเป็นโถงยาว กว่ามุขด้านข้างและมุขด้านหลังเสารองรับเครื่องบนเป็นเสาศิลาแลงสี่เหลี่ยม ก่อผนังด้านข้างสูงมาเพียงเล็กน้อย เป็นลักษณะวิหารโถง
         เจดีย์ประธาน เป็นลักษณะเจดีย์ทรงระฆัง แบบสุโขทัย ฐานสี่เหลี่ยม ด้านล่างประดับช้างปูนปั้น โผล่มาครึ่งตัว จำนวน 18 เชือก ด้านตะวันออกทำเป็นซุ้มพระ ถัดขึ้นไปทำเป็นฐานหน้ากระดาน แปดเหลี่ยมซ้อนสามชั้น รองรับองค์ระฆัง ถัดขึ้นไปชำรุดพังทลายไปสิ้น รูปแบบเจดีย์ทรงระฆังฐานแปดเหลี่ยม ที่พบทั่วไปในเขตเมืองกำแพงเพชร
   กรุพระเครื่อง วัดช้าง เป็นที่เลื่องลือมาก เพราะเป็นวัดขนาดใหญ่ ที่ผู้สร้างน่าจะเป็นบุคคลสำคัญที่สุดในเมืองกำแพงเพชร กรุพระจะอยู่ในพระมหาเจดีย์ และอยู่ในพระมหาวิหาร โดยเฉพาะใต้ฐานพระประธานมีพระเครื่องและพระบูชาจำนวนมหาศาล นอกจากนั้น ในพระมหาเจดีย์ มีกรุพระเครื่องและพระบูชา จำนวนมหาศาลเช่นกัน นักขุดพระในอดีต กว่า ๕๐ ปีที่ผ่านมาเล่าให้ฟังว่า พระเครื่อง มีทุกส่วนของพระเจดีย์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งบริเวณ องค์พระเจดีย์ ใต้ฐานพระเจดีย์ ไม่สามารถ ขุดเข้าไปได้ เพราะ มีน้ำไหลเข้ามา เมื่อขุดถึงฐาน บางส่วนจึงไม่สามารถเอาขึ้นมาได้ (วัดช้างมีคูน้ำรอบพระวิหารและพระเจดีย์)
         เจดีย์รายสามองค์ อยู่ด้านหลังเจดีย์ประธาน เป็นเจดีย์ที่สร้างในสมัยอยุธยา คือสร้างเพิ่มเติมครั้งหลัง ในปีพุทธศักราช 2535 -2537 มูลนิธิปริยัติศึกษา ในพระสังฆราชูปถัมภ์ ได้ทำการบูรณะเจดีย์ วิหารจตุรมุข โบราณสถานในวัดช้างสร้างองค์พระพุทธรูปปูนปั้นขึ้นมาใหม่ ซึ่งเหลือเพียงพระเศียร ให้กลับสมบูรณ์ดังเดิม แล้วประดิษฐานไว้ ณ สถานที่เดิม
         วัดช้าง ในบางส่วนได้ถูกสร้างขึ้นใหม่ โชคดีที่ไม่สร้างทับโบราณสถานดังที่ปฏิบัติกันทั่วไป ที่สำคัญคือพุทธสถานวิหารพระไพรีนาศ ตรีมุข โรงเรียนปริยัติธรรม ทรงไทยประยุกต์ ที่พักสำหรับภิกษุสามเณร อาคารสมเด็จพระญาณสังวร ตำหนักสมเด็จพระสังฆราช หอสมุดสมเด็จพระญาณสังวร ล้วนสร้างได้ยิ่งใหญ่และงดงาม เกือบที่จะบดบัง ความอลังการ แห่งโบราณสถาน วัดช้างไปหมดสิ้น มาชมวัดนาควัชรโสภณ อย่าลืมเข้าชมโบราณสถานที่ สวยงามและอลังการที่สุดแห่งหนึ่งในกำแพงเพชร………..แล้วจะเข้าใจคำว่า นาควัชรโสภณอย่างแท้จริง…..