จดหมายเหตุวัฒนธรรมกำแพงเพชร โดย อาจารย์สันติ อภัยราช

อิ้วเมี่ยน (เย้า) คุณสมควร พานวงษ์สวรรค์
การอพยพ
ชาวอิวเมี่ยน หรือ ชื่อเดิมว่าเย้า มีบรรพบุรุษอยู่ที่มองโกเลีย อพยพมามาทางธิเบต ถึงจีน จากจีนบางส่วนไปลาว บางส่วนไปเวียดนาม อยู่ประเทศจีนประมาณ ๓ ล้านคน ต่อมาเกิดสงครามโลกครั้งที่ ๒ จึงมีการอพยพมาไทย เป็นครั้งที่ ๒ เพราะก่อนหน้านี้มีบางส่วนอพยพมาก่อนแล้ว อยู่มาร้อยกว่าปีแล้ว เริ่มจากการอพยพมาอยู่ที่ อ.แม่จันทร์ จ. เชียงราย
การอพยพมาอยู่ จ. กำแพงเพชร
ประมาณ ปี ๒๕๑๔ กลุ่มที่อยู่บ้านคลองเตยในปัจจุบันเป็นกลุ่มที่อพยพมาก่อน จากจังหวัดน่าน มาอาศัยอยู่บริเวณเขาชนกัน บ้านปากคลองลาน แล้วปี ๒๕๑๘ กลุ่มบ้านตลาดม้งในปัจจุบันจึงอพยพตามมา พากันอพยพขึ้นไปอยู่บนเขา ประมาณ ปี ๒๕๑๙ อุทยานมาตั้งก็อพยพลงมาประมาณปี ๒๕๒๙
ความแตกต่าง
เมื่อตอนอยู่บนเขาการแต่งกายก็จะแต่งแบบชุดชนเผ่า เพราะบนเขาอากาศหนาวเย็น อาชีพปลูกข้าว ข้าวโพด เลี้ยงหมู เป็ด ไก่ หาของป่า หามาแค่กิน ไม่ได้มีการทำลายป่าไม้มากมายเพียงแต่ทำเป็นพื้นที่ทำกินเท่านั้น ไม่มีการทำลายไม้ใหญ่ๆ
ที่อยู่อาศัยเป็นทรงปั้นหยา
หลังจากลงจากดอย
อาชีพรับจ้าง เพราะไม่มีที่ทำกิน บางส่วนอยู่กับองค์การศาสนาคริสเตียนคาทอร์ลิก มีที่ดินบางส่วนให้ไปทำใช้ประโยชน์ทำกินได้ แต่ไม่ให้เป็นเจ้าของ
ทำเครื่องเงิน ปักผ้า (เป็นวิถีชีวิตของผู้หญิงชาวอิวเมี่ยน คือ ผู้หญิงทุกคนต้องปักผ้าเป็น) หลังจากปักเสร็จแล้วส่งเข้าวัง (พระราชินีท่านรับซื้อไว้ทั้งหมด ในราคาสูง)
การแต่งกายก็จะใส่ชุดประจำเผ่ากันเฉพาะวันที่มีงานสำคัญๆ ชีวิตประจำวัน แต่งกายแบบคนพื้นราบ เพราะอากาศร้อน นักเรียนจะต้องมีกันทุกคน เพราะ โรงเรียนมีการสนับสนุนให้มีการแสดง เพื่อเป็นการอนุรักษ์วัฒนธรรมของชนเผ่า
การใช้ภาษา เด็กรุ่นใหม่ไม่ค่อยพูดกัน รู้แค่คำพูดที่ใช้ในชีวิตประจำวัน ภาษาเขียนที่ดัดแปลงจากภาษาไทย มีเครือข่ายอยู่ที่เชียงราย มีการประชุมกันทุกปี กำลังจะจัดให้มีการกำหนดภาษาเป็นภาษากลางของชาวชนเผ่า ชาวเมี่ยนตั้งใจว่าจะใช้ภาษาไทยเป็นภาษากลาง
ที่อยู่อาศัยเปลี่ยนแปลงเป็นแบบชนพื้นราบ

การเปลี่ยนชื่อของชนเผ่า
แม้ว    เปลี่ยนเป็น   ม้ง
มูเซอ   เปลี่ยนเป็น   ลาหู่
ลีซอ   เปลี่ยนเป็น   ลีซู
เย้า    เปลี่ยนเป็น   อิวเมี่ยน
กะเหรี่ยง   เปลี่ยนเป็น   ปะกากะญอ
ลั๊วะ    ยังคงใช้ชื่อเดิม